عیب‏جویی از دیگران

 جستجوي عيب هاي ديگران از بيماري هاي اخلاقي است كه از غرور و خودخواهي، حس جاه طلبي، و حسادت نشات مي گيرد. عيب جويان افرادي هستند كه بر اثر ناآگاهي از اوصاف روحي خود و بي خبري از وضع و حال خويشتن، به دنبال لغزشهاي مردم رفته و پرده از معايب و لغزشهاي آنان برمي دارند. اينان مردمي هستند كه از ذكر و بيان عيوب مردم لذت مي برند، زيرا در خود نوعي حقارت احساس مي كنند و با بيان نقاط ضعف مردم و آشكار ساختن عيوب آنان و كاستن از ارزش و موقعيت اجتماعي آنها، احساس حقارت خود را تسكين مي دهند. خداوند متعال در قرآن كريم مي فرمايد: “يا ايها الذين آمنوا لايسخر قوم من قوم... و لاتلمزوا انفسكم؛ اي كساني كه ايمان آورده ايد، نبايد گروهي از شما گروه ديگر را مسخره كند... و از يكديگر عيب جويي نكنيد”

امام علي (ع) در پرهيز دادن از عيب جويي مي فرمايند: “چرا و چگونه آن عيب جو عيب برادر خويش مي گويد و او را به بلايي كه گرفتار است سرزنش مي كند؟ آيا به خاطر ندارد كه خداوند چگونه او را بخشيد و گناهانش را پرده پوشي فرمود؟ چگونه ديگري را بر گناهي سرزنش مي كند كه همانند آن را مرتكب شده، يا گناه ديگري انجام داده كه از آن بزرگتر است؟ به خدا سوگند اگر چه خداوند را در گناهان بزرگ عصيان نكرده و تنها گناه كوچك مرتكب شده باشد، اما جرات او بر عيب جويي از مردم، خود گناه بزرگتري است. اي بنده خدا، در گفتن عيب كسي شتاب مكن، شايد خدايش بخشيده باشد. پس هر كدام از شما كه به عيب كسي آگاه است به خاطر آنچه از عيب خود مي داند بايد از عيب جويي ديگران خودداري كند و شكرگزاري از عيوبي كه پاك است او را مشغول دارد از اينكه ديگران را بيازارد”

از امام صادق (ع) نيز روايت شده: “هر كس درباره مومني آنچه دو چشمش ديده و گوشهايش شنيده بگويد، از جمله كساني است كه خداوند درباره ايشان فرموده: “ان الذين يحبون ان تشيع الفاحشه في الذين آمنوا لهم عذاب اليم؛ آنان كه دوست دارند فحشا و بدي در ميان اهل ايمان شايع شود، براي آنان عذاب دردناكي خواهد بود"

. از امام باقر (ع) نقل شده است: “از چيزهايي كه انسان را به مرز كفر نزديك مي سازد، اين است كه كسي با برادر ديني خود به نام دين در ظاهر طرح دوستي بريزد و لغزشهاي او را يكي پس از ديگري به خاطر بسپارد تا روزي او را رسواكند”

افراد عيب جو همانند مگس روي آلودگيها مي نشينند و تنها روي جنبه هاي منفي انگشت مي گذارند و جنبه هاي مثبت اشخاص را نمي بينند، چنانكه امام صادق (ع) فرمودند: “افراد زبون و فرومايه مانند مگس روي ناپاكيها و آلودگيها مي نشينند و دنبال كارهاي زشت و عيوب مردم هستند و خوبيهاي آنان را ناديده مي گيرند، همان طور كه مگس دنبال نقاط فاسد بدن مي گردد و مواضع صحيح و سالم را ترك مي كند”

. بنابراين بايد از معاشرت و همنشيني با اين گونه افراد خودداري كرد. اميرالمومنين (ع) از همنشيني و معاشرت با انسانهاي عيب جو نهي فرموده: “اياك و معاشره متتبعي عيوب الناس” و در بيان علت آن، مي فرمايد: “زيرا هيچ كس از ضرر آنها در امان نمي ماند(چرا كه آنها اسرار باطني و رازهاي دروني و عيوب انسان را نزد ديگران فاش مي كنند)“

نيز فرمودند: “كسي كه در جستجوي عيبهاي پنهان داشته مردم است، خداوند عيبهاي پنهان داشته او را ظاهر مي كند”

در بيان ديگري فرمودند: “بايد دشمن ترين مردم نزد تو و دورترين آنها از تو كساني باشند كه بيشتر درصدد يافتن خطاهاي مردم هستند”
    ممنوعيت عيب جويي به سبب آن است كه مسلمانان و مومنان برادر يكديگرند و برادران مومن به هم ظلم نمي كنند و موجب خذلان و خواري يكديگر نمي شوند: “المسلم اخو المسلم لايظلمه و لايخذله”

امام صادق (ع) مي فرمايد: “هر كس از گناه يا كار زشتي كه مومن انجام داده است، آگاهي يابد و آن را عليه او افشا كند و پوشيده ندارد و از خدا براي او طلب آمرزش نكند، نزد خدا مانند انجام دهنده همان عمل زشت است و (افزون بر آن) بار آن گناهي كه عليه انجام دهنده افشا كرده نيز بر گردن او است.

در آيينه روايات، توجه به عيوب ديگران و غفلت از لغزشهاي خود، بزرگ ترين عيب براي انسان دانسته شده است. امام باقر (ع) ضمن توجه دادن مردم به نقاط ضعف و لغزشهاي خود، چنين مي فرمايد: “بزرگترين عيب براي انسان، اين است كه عيب ديگران را با كنجكاوي به دست آورد و خود، داراي همان عيب باشد، و آن را حس نكند”

بي شك، توجه به عيوب خود و تلاش براي اصلاح آنها، انسان را از سرگرم شدن به عيب ديگران و ميل به فهميدن آن باز مي دارد. آن گاه كه انسان مشغول كاستي ها و عيوب خويش شود، از توجه به نقايص و عيوب ديگران باز مي ماند و درصدد برطرف ساختن عيب هاي خود برخواهد آمد، پس ديگر نه ميلي به عيبجويي خواهد داشت و نه مهلتي برايش خواهد ماند تا حتي بتواند به عيوب ديگران فكر كند. از رسول خدا (ص) روايت شده: “خوشا به حال كسي كه عيب خودش او را از پرداختن به عيب برادران مومنش باز دارد”

اميرالمومنين علي (ع) نيز در بيان اوصاف اهل ايمان فرمودند: “مومن، سرگرم به عيب هاي خويش و رها از عيوب ديگران است”

همچنين فرمودند: “كسي كه به عيب خويش بينا شود، عيب هيچ كس نگويد”

فردوسي چه نيكو سروده است: چو عيب تن خويش داند كسي 
ز عيب كسان برنخواند بسي
اميرالمومنين (ع) در كلامي ديگر به صراحت، ارتباط بين توجه و سرگرم شدن به عيب هاي خود و بي توجه شدن به عيب هاي ديگران را بازگو كرده، مي فرمايد: “عيب هاي مردم را جستجو مكن، پس همانا تو عيبهايي داري كه اگر به آنها بينديشي از بيان عيب ديگران مشغولت كند”

همان گونه كه بيان شد؛ عيب جويي و سرزنش كردن مردم، امري است و راهنمايي آنان به كارهاي نيك و متوجه ساختن آنان به معايب كار خود، مطلبي ديگر. عيب جويي از رذايل اخلاقي است، در حالي كه هدايت مردم و توجه دادن آنها به نقاط ضعف خويش، از طريق نصيحت و اندرز، از وظايف مذهبي و انساني به شمار مي رود و بر هر انسان آگاه و بيداري لازم است كه همنوعان خود را از بدبختي و تيره روزي نجات بخشد. آگاهانيدن مردم به عيوب زندگي خودشان، به قدري مهم و با ارزش است كه امام صادق (ع) آن را بزرگترين هديه انساني شمرده است كه يك فرد مي تواند آن را به فرد ديگر تقديم نمايد و چنين مي فرمايد: “خداوند بيامرزد كسي را كه عيوبم را به عنوان هديه به من تذكر دهد”

پس كسي كه ادعاي دوستي مي كند ولي عيوب انسان را تذكر نمي دهد و هر گونه نقص و عيبي كه مي بيند، بي تفاوت از آن مي گذرد، دوست واقعي نيست. پيامبر اكرم (ص) فرمودند: “مومن آئينه مومن است كه خوبيها و بديهاي خود را در او مي بيند”

برچسب‌ها: احادیث و اشعار